Venstreekstrem terror var eit fenomen som råka ei rekkje europeiske land på 1970- og 1980-talet. Kan ein tenkja seg venstreekstrem terror i Noreg idag?
I vår kartlegging av ekstremisme i Europa har vi til no dvelt ved variantar over høgreekstremisme, samt ved ekstrem islamisme.
Kva med venstreekstremisme? Er også den eit trugsmål? Som oftast er svaret det same som tittelen på Dagsavisens artikkel i august son: «Ingen trussel fra venstresida». PST sin analysesjef Jon Fitje uttalte til avisa at det dei siste åra har vore liten aktivitet i norske venstreekstreme miljø. Han peiker rett nok påvaldsepisodar i samband med demonstrasjonar, men seier at «det kan mer karakteriseres som et ordensproblem».
Historikaren Lars Borgersrud – som sjølv var med i ml-rørsla – seier at det aldri harvore venstre terrorisme i Noreg.
Og ein kan stogga historia der. Medan Tyskland hadde Baader-Meinhof-gruppa, Danmark hadde Blekingegadebanden, Italia hadde Brigate Rosse og belgiarane hadde Cellules Communistes Combattantes, hadde ein her til lands ingenting Den einaste hendinga som iblant vert omtala som venstreekstrem terrorisme i norsk historie var bokstaveleg talt eit blaff – brannbomba mot den såkalla Thanks Yanks-utstillinga seint i 1967. Bak brannbomba, som var retta mot ei utstilling i regi av Komiteen for Sydøst-Asia – ei gruppe som støtta den amerikanske politikken i Vietnam – stod personar med tilknytning til SUF, AKP sin organisatoriske forgjengar.
Hadde elden teke seg, hadde Noreg truleg hugsa brannen som terror. Men han gjorde ikkje det, flammene gjekk “stort sett bare [utover] den billedmontasje som stod i vinduet sammen med et amerikansk og et norsk flagg”. Det vart ikkje noko meir enn hærverk, og hærverk på sekstitalet er det få som hugsar idag.
Annleis i Danmark. I dagens Europa har ein – ifølgje tal frå det europeiske politisamarbeidet Europol – fyrst og fremst sett døme på venstreekstrem terror i dei tre middelhavslanda Hellas, Italia og Spania. I 2010 vart seks personar drepne i ulike venstreekstreme terroraksjonar i Hellas, og også i fjor (2012) såg ein døme frå venstreekstremt hald, blant dei eit åtak mot Microsoft sine kontor i Athen som den såkalla Internasjonale Revolusjonære Fronten (IRF) tok på seg ansvaret for, “ei krigshandling retta mot den snikande stilla og den utbreidde fangenskapen denne moderne verda genererer”. IRF siterte også – interessant nok – den amerikanske terroristen Ted «Unabomber» Kaczynski, som sjølv blanda saman ein slags øko-ekstremisme med sterkt antisosialistiske synspunkt.
Det danske tryggleikspolitiet PET har på si side sagt at det i venstreekstreme miljø der til lands er personar som «har vilje og evne til å begå alvorlig, personfarlig kriminalitet, herunder i form av ildspåsettelser og angreb på politiske motstandere», og har uttrykt uro for at danske venstreekstremistar skal lata seg inspirera av utanlandske grupper sin bruk av brevbomber. Om ein samanliknar med det norske PST sine rapportar, er sistnemnde langt meir nedtona.
Det er det kanskje også grunn til: Så seint som i desember i fjor stod fem unge menn for retten i Danmark, sikta for nettopp terrorverksernd, etter at dei hadde sett fyr på politiskulen i Brøndby. Dei vart frikjende, sjølv om fagdomarane meinte at terrorparagrafen burde vore nytta. Mennene tilhøyrde eit venstre ekstremt miljø, og det danske tryggleikspolitiet hadde også gjort løynde opptak der dei fem snakka om å gå til åtak på politifolk med molotovcocktails, samt om brannattentat blant anna mot Christiansborg – der det danske Folketinget heldt til. Sjølv omtala dei unge mennene dette som “samtaler [der] foregik i hashtåger”, og retten fann det ikkje bevist at planane eksisterte.
Interessant er det likevel at tiltalen også inkluderte brannattentat retta mot tryggleikspolitiet sjølv, mot den greske ambassaden, mot Nestlé sine kontor og mot to pelsverksemder.
Den venstreekstrema terroren er altså ikkje borte, sjølv om han ikkje lenger er eit omfattande fenomen internasjonalt.
Og her til lands? Det finst ingen organiserte venstreekstreme grupper som stør terror. Den ytterste venstresida i norsk politikk har heller ingen tradisjon for terrorisme. Likevel kan ein ikkje avfeia moglegheita for venstreekstrem terror i Noreg heilt. Nokre historiske døme kan klårgjera kvifor.
Kontakt med utanlandske ekstremistar. Kva var det som førde fram til den danske Blekingegadebanden sine valdelege aksjonar på L970- og 1980-talet? Den danske journalisten Peter Øvig Knudsen har i to bøker utforska det heile.
På den eine sida handlar det om ideologi – og det ideologiske er ganske lett gjenkjenneleg frå den ytre venstresida i Noreg på same tid. Rett nok stod den såkalla snyltarstat-teorien høgt i kurs for medlemene av banden. Dette er ei førestilling om at den danske arbeidarklassen hadde fellesinteresser med kapitalistane i høve utbytting av den tredje verda og at det difor var urealistisk med eit folkeleg opprør der i landet. I staden måtte ein stø revolusjonære i andre delar av verda.
For Blekingegadebanden – og gruppa ho sprang ut ifrå, Kommunistisk Arbejdskreds (KAK| – førte dette fram til konkret kontakt med den palestinske gruppa PFLP, den palestinske frigjeringsfronten.
Medlemer av KAK reiste til Jordan, deltok på treningsleir, og vart lærte opp både i våpenbruk og bombeproduksjon.
Då Blekingegadebanden seinare utførde grov valdskriminalitet med politisk bakgrunn, var det for å skaffa pengar og våpen for å stø PFLP.
Det mest kjende norske dømet på noko tilsvarande er Lars Gule. 22 år gamal var han på treningsleir i Libanon. Leiren var halden i regi av Den demokratiske fronten for frigjering av Palestina (DFLP), ei markant marxist-leninistisk utbrytargruppe frå PFLP. Då Gule vende nasa heimover mot Noreg sommaren 1977 vart han teke med 700 gram sprengstoff.
Sprengstoffet skulle – ifølgje han sjølv – nyttast til ein aksjon mot Israel.
Gule vart dømd til fengsel i Libanon, ikkje for terrorplanlegging, men for ulovleg vapenhald. I 1979 skreiv han eit lesarinnlegg i Dagbladet der han tok eit oppgjer med “venstresidas voldsromantikk”: “I AKP er voldens uunngåelighet, ja nærmest ønskelighet, utviklet til bortimot en religiøs ideologi, men dette er ikke enestående. I det hele tatt har vi en venstrefløy som er preget av troen på voldens nødvendighet, ikke minst for å endre samfunnet radikalt. Denne oppfatningen er utbredt i mange varianter”.
Væpna revolusjon. Ideen om det naudsynte i valdsbruk – førestillinga om den komande væpna revolusjonen – var i høgste grad ein del av AKP-rørsla, og det finst framleis restar. Ideen om bruk av frykt som politisk verkemiddel var også i høgste grad til stades. 1 ei bok frå 1979 skreiv ein av rørsla sine viktigaste ideologar – Tron Øgrirn – at det var umogleg å ta prinsipielt avstand frå terror. Han forsvarte konkret ein politikk for å skapa frykt blant dei han omtala som reaksjonære, men då i ein situasjon der kommunistane hadde kome til makta. AKP var likevel motstandarar av terrorisme, på strategisk grunnlag, og hadde vore det sidan starten i 1973. I eit vedtak på stiftingsmøtet heitte det at “smågruppers væpnete kamp ‘på vegne av arbeiderklassen” ikkje var ein farbar veg, men militært sjølvmord, og politisk eit påskot for fascistiske overgrep.
I ein artikkel om terrorisme i magasinet Rødt frå 2009 skriv ein av dei aller mest sentrale i den norske ml-rørsla, Pål Steigan, om det same: “Den norske ml-bevegelsen […] tok avstand fra terrorismen, men støtta den væpna kampen.”
Så legg han til: “Ikke alle medlemmer forstod forskjellen, så det var av og til nødvendig å ha ganske skarpe diskusjoner om dette.” Den kommentaren synest å illustrera at potensialet for venstreekstrem terror eksisterte. Også i Noreg. Det finst også framleis smågrupper her til lands som ber med seg det aller meste av arva frå AKP slik det eingong var. Dei fer stort sett ikkje med anna enn snakk, men når grupper snakkar varmt om “folkekrig” og “væpna revolusjon”, er det ideologiske potensialet for valdsbruk til stades. Nokre av desse smågruppene har også konkret kontakt med utanlandske geriljagrupper, men i avgrensa mon.
Japanske terroristar i Noreg. I mars 1975 vitja tre japanarar Oslo. Dei spaserte rundt i Oslo sentrum, og freista å sjå ut som turistar. Overvakingspolitiet spana på dei tre, som tok bilete av to terrormål – det libanesiske konsulatet i Prinsens gate og den japanske handelsdelegasjonen i Skippergata. Dei tre var medlemer av den japanske venstreekstreme gruppa Japanske Røde Arme, og skal – ifølgje NRK, som i januar i år (2013) for fyrste gong kunne fortelja om hendinga – ha hatt konkrete planar om terroranslag i Noreg.
Den japanske terrorgruppa var kjend som ei av dei mest valdelege venstreekstreme gruppene på denne tida, og stod blant anna bak eit åtak på Lod-flyplassen i Tel Aviv i Israel tre år tidlegare, der medlemer av gruppa skaut med automatvåpen mot reisande, 26 personar vart drepne, 71 vart skadde. Ein av dei som var i Noreg – Jun Nishikawa – hadde året før delteke i ein gisselaksjon retta mot den franske ambassaden i nederlandske Den Haag.
Etter å ha fullført rekogniseringsarbeidet i Oslo drog japanarane vidare til Stockholm, der dei vart arrestert av svensk tryggleikspoliti. Seinare same år førde hendinga til ein gisselaksjon mot eit bygg som husa både den svenske og den amerikanske ambassaden i Malaysia.
Gisseltakarane krevde at Nishikawa og ei rekkje andre fengsla JRA-medlemer måtte sleppast fri. Det hende også. Fyrst i 1997 vart Nishikawa arrestert på ny, i Bolivia. Det høyrer også med til historia at JRA-medlemer med base i Sverige hadde eit omfattande nettverk både i Sverige og Danmark, noko den danske historikaren Bent Blüdnikow skildrar i boka Bombeterrori København.
Kan ein tenkja seg noko tilsvarande i dag? Det finst ikkje lenger noko tilsvarande internasjonalt venstreekstremt terrornettverk som den gongen, og venstreekstrem terror har vore i markant tilbakegang sidan Sovjetunionen fall. Likevel kan ein ikkje sjå bort frå at eksisterande venstreekstreme terror- og geriljagrupper i andre land kan slå til mot mål i Noreg, til dømes ambassader.
Den einsame ulven. I terrorforskninga er den einsame ulven ikkje ein ideologisk einstøing, men ein person som identifiserer seg med og har kontakt med andre som har ein tilsvarande ekstrem ideologi, men som utfører terror eller tilsvarande valdshandlingar på eiga hand. Dei einsame ulvane kjem frå ein flokk.
Dei fleste terroråtaka av denne typen har vorte utførde av høgreekstreme, som briten David Copeland eller norske Anders Behring Breivik Andre har- med meir eller mindre tydeleg utgangspunkt i høgreekstrem ideologi- gjennomført serie drapsforsøk, til dømes svenskane John Ausonius og Peter Mangs. Også ekstreme islamistar har gjennomført åtak i denne kategorien.
Skal ein finna døme på venstreekstreme einskildterroristar, må ein utanfor landegrensene. Det mest kjende dømet er kanskje nederlandske Volkertvan der Graa£ mannen som i 2002 skaut og drepte den nederlandske, innvandringskritiske politikaren Pim Fortuyn. Van der Graaf hadde ei fortid i eit lokalt venstreorientert, anarkistisk parti over ti år tidlegare, og anarkistisk litteratur vart funne heime hjå han. Kven og kva som inspirerte han til ugjerninga er likevel uklårt; van der Graaf har berre i avgrensa grad snakka om motivet, og sagt at han såg på Fortuyn som eit “trugsmål mot samfunnet”.
Finst det ei fare for einsame ulvar på venstreekstremt hald i Noreg? Internettradikalisering – eit fenomen som har hamna på dagsorden etter 22. juli – er ikkje eit fenomen som er avgrensa til einskilde miljø. På nettet vil ein også finna nettstader som tek direkte til orde for valdsbruk. Ein person som vert radikalisert på eiga hand kan finna både inspirasjon og bombeoppskrifter. I tillegg kan psykologiske faktorar spela ei rolle.
Eit drap som drapet på Pirn Fortuyn framstår som usannsynleg i norsk samanheng.
Men det gjorde også drapet på Pim Fortuyn i Nederland.
Kvar ligg den største faren? PST er i sine opne trusselvurderingar tydelege på at den ekstreme islamismen stadig er å sjå på som den største terrorfaren i Noreg.
Det har dei vore i årevis. Verken venstreekstremisme eller høgreekstremisme vert sett på som særlege trugsmål.
Men ein lærepenge bør 22. juli ha gjeve oss. Det var få som venta seg ein høgreekstrem terroraksjon i Noreg den 21. juli 2011. Det høgreekstreme trugsmålet var usynleg for dei fleste. Og: Det reelt største terrortrugsmålet er det som faktisk sier til. Det kan koma frå uventa kantar.
Publisert i Morgenbladet, 16. mai 2013
